سپتیک تانک چیست؟
سپتیک تانک نوعی مخزن دفنی یا مخزن زیرزمینی است که فاضلاب بهداشتی انسانی را در خود جمع می‌کند. این تانکر با کمک فرآیندهایی نظیر ته‌نشینی، شناورسازی و بیولوژیکی که اقدامات پیش تصفیه هستند، از مسدود شدن چاه فاضلاب جلوگیری می‌کند. در حقیقت فاضلاب بهداشتی ابتدا وارد این تانکرها می‌شوند و این مخزن با ته‌نشینی مواد جامد، فاضلاب را تا حدود 30 درصد تصفیه می‌کند. سپس این آب وارد چاه و یا وارد مخزن دوم می‌شود.
سپتیک تانک که نوعی تانکر پیش تصفیه است، در واحدهای مسکونی، ویلایی، اداری، هتل‌ها، رستوران‌ها، کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولیدی، اماکن تفریحی، اماکن ورزشی و… مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مقاله از تانکر سازی رستاک به بررسی کاربرد، عملکرد، مزایا و ساختار سپتیک تانک می‌پردازیم.
کاربرد مخزن پیش تصفیه
امروزه مخزن پیش تصفیه کاربرد گسترده‌ای دارد و می‌تواند مقدمه تصفیه فاضلاب را انجام دهد. با این کار، عمل تصفیه آب‌های مصرفی در بسیاری از اماکن تا حدود 30 درصد انجام می‌شود که به‌نوبه خود ارزشمند است. کاربردهای سپتیک تانک عبارت است از:
- تصفیه مقدماتی فاضلاب بهداشتی مناطق مسکونی، مجتمع‌های اداری و تجاری
- استفاده در هتل‌ها و رستوران‌ها و سایر مراکز
- استفاده در پروژه‌های راه و ساختمان‌سازی طولانی‌مدت
- استفاده در صنایع و کارخانه‌ها برای پالایش فاضلاب آلوده
- استفاده در صنعت کشاورزی برای پالایش آلودگی‌های مواد آلی
- استفاده در مناطق شمال کشور که سطح آب زیرزمینی بالا است و امکان حفر چاه فاضلاب وجود ندارد.
- استفاده در مناطق دور افتاده ک به سیستم فاضلاب مرکزی دسترسی ندارند، نظیر روستاهای دورافتاده.
- جهت جلوگیری از پر شدن سریع چاه جذبی و گرفتگی لوله‌ها به سبب تجمع چربی و ذرات درشتی که قابل ته‌نشینی هستند. این کار با ته‌نشینی ذرات در سپتیک تانک صورت می‌گیرد.
- برای متعادل‌سازی فاضلاب و پمپاژ آن در سیستم‌های تصفیه فاضلاب
- مانع از ورود آلودگی فاضلاب به آب‌های زیرزمینی و جلوگیری از آسیب به محیط زیست با نگهداری فاضلاب خطرناک
- برای جلوگیری از مسدود شدن لوله‌ها و چاه‌ها
- جهت تسریع فرآیند تخلیه مایعات
وظیفه سپتیک تانک
همان‌طور که پیش از این بیان کردیم، وظیفه سپتیک تانک ذخیره موقت فاضلاب است. با این کار مواد جامد و هر چیزی که درون آب باشد، ته‌نشین می‌شود و آبی کدر باقی می‌ماند که از تانکر بیرون می‌رود. در نتیجه چاه دیگر در معرض مسدود شدن قرار نمی‌گیرد. همچنین این تانکر می‌تواند در حالت ایده‌آل تا 60 درصد، فاضلاب را تصفیه کند که این امر، بسیار در تصفیه نهایی مفید است.
از طرفی چنانچه ساختمان یا هر مرکز دیگری، از سیستم فاضلاب مرکزی دور باشد می‌توان به این صورت از ورود فاضلاب به آب‌های زیرزمینی جلوگیری کرد. در این صورت این تانکرها پس از مدتی (معمولاً 3 الی 5 سال) به تخلیه نیاز دارند.
انواع سپتیک تانک
سپتیک تانک انواع مختلفی دارد که دلیل آن متریال و مواد اولیه ساخت آن است. در حقیقت می‌توان این تانکر را از موادی نظیر بتن، فولاد، پلی اتیلن، فایبرگلاس و کامپوزیت ساخت. به‌طور کلی انواع سپتیک تانک عبارت است از:
- سپتیک تانک بتنی
- بتنی درجا
- بتنی پیش‌ساخته
- پلی اتیلنی
- پلی اتیلنی دوجداره
- پلی اتیلنی تک جداره
- آجری
- فایبرگلاس
- کامپوزیت
- فولادی
در ادامه به بررسی هر یک از این تانکرهای فاضلاب می‌پردازیم.
1. سپتیک تانک بتنی
مخزن فاضلاب بتنی به دو صورت پیش‌ساخته و درجا وجود دارد. در نمونه درجا، تانکر در محل مورد نظر ساخته می‌شود؛ اما در نمونه پیش‌ساخته قطعات از قبل ساخته شده و در محل مورد نظر با استفاده از ملاط به هم وصل می‌شوند؛ بنابراین امکان نشت فاضلاب از درزها وجود دارد. برای رفع این مشکل نیاز است از قیر استفاده کنیم که این کار هزینه‌ها را بالا می‌برد. مزیت استفاده از بتن، ضد احتراق بودن آن است.
2. سپتیک تانک آجری
اگر بخواهیم برای ساخت مخزن فاضلاب از آجر استفاده کنیم، باید به شیوه بنّاها، در محل و با استفاده از مصالح ساختمانی، مخزن بسازیم. این مخازن در برابر فشارهای ناشی از محیط‌های اطراف مقاوم نیستند و امکان نشت و ترک دیوارها نیز وجود دارد. به همین دلیل آن‌ها را با عمق بسیار کم می‌سازند. امروزه استفاده از این نوع مخزن فاضلاب بسیار محدود است.
3. سپتیک تانک پلی اتیلنی
پیش از این با مخزن پلی اتیلن آشنا شدید و مزایا و معایب آن را دانستید. سپتیک تانک پلی اتیلنی یکی دیگر از انواع مخزن پلی اتیلن است که در تانکر سازی‌ها ساخته می‌شود. این مخزن برای استفاده در فاضلاب نیز بسیار باکیفیت عمل می‌کند و مقاومت خوبی در برابر فشار خاک و خوردگی دارد. تانکر پلی اتیلنی فاضلاب در قطرهای مختلف و به‌صورت تک جداره و دوجداره در تانکر سازی‌ها ساخته می‌شود.
4. سپتیک تانک فایبرگلاس
پیش از این مخزن فایبرگلاس را نیز معرفی کردیم و مزایا و معایب آن را برشمردیم. این تانکرها با دقت بالاتری ساخته می‌شوند و در برابر فشار مقاوم هستند. مخزن فاضلاب فایبرگلاس به‌صورت پنلی و ماژولار نیز وجود دارد که در محل ساخت، اجزای آن را به هم متصل می‌کنند.
5. سپتیک تانک کامپوزیت
یکی از ویژگی‌های مهم مخزن کامپوزیت، وزن بسیار سبک آن است. علاوه بر آن، این تانکر بسیار مقاوم است و طول عمر بالایی دارد. به همین جهت برای فاضلاب بسیار مناسب است. البته این تانکر استفاده‌های بسیار زیاد دیگری نیز دارد که در مقاله مربوط به آن به‌طور کامل شرح داده‌ایم.
6. سپتیک تانک فولادی
سپتیک تانک را می‌توان از فولاد نیز ساخت و طول عمر آن حدود 25 سال است؛ اما باید در نظر بگیرید که در شرایط مختلف، این تانکر ممکن است دچار خوردگی و زنگ‌زدگی شود. این مورد یکی از معایب مخزن فاضلاب فولادی است.
اجزای تشکیل دهنده
هر تانکر فاضلاب ممکن است از اجزای مختلفی تشکیل شود که مخزن ذخیره، یکی از این اجزا است. این اجزا می‌تواند شامل لوله‌های ورودی، لوله‌های خروجی و موارد دیگر باشد. در ادامه، این اجزا را معرفی و بررسی می‌کنیم.
- سیستم ورودی فاضلاب به تانکر: این سیستم شامل لوله و بافل (میانگیر) ورودی است.
- مخزن اولیه: این مخزن، مخزن اولیه است که فاضلاب ابتدا وارد آن می‌شود. حجم این مخزن معمولاً 60 الی 70 درصد حجم کل سپتیک تانک است.
- دیواره جداکننده: این دیواره از ورود لجن، چربی و ذرات جامد به مخزن زلال سازی جلوگیری می‌کند.
- مخزن زلال سازی: فاضلابی که از مخزن اولیه خارج می‌شود، در این مخزن می‌ریزد که عاری از مواد جامد و چربی‌ها و لجن‌ها است. حجم این مخزن معمولاً 30 درصد حجم سپتیک تانک است.
- لوله خروجی تهویه: این مجرا گازهای تولید شده در مخزن را که ناشی از فرآیندهای بی‌هوازی است، خارج می‌کند. اگر این گاز از مخزن خارج نشود، باعث انفجار در سپتیک تانک می‌شود؛ زیرا عمده این گاز، متان است.
- لوله خروجی: این سیستم شامل بافل و لوله خروجی است که فاضلاب را به چاه هدایت می‌کند.
به مجموعه این اجزا در سیستم، سپتیک تانک میگویند. به عبارتی این سیستم شامل دو مخزن و تعدادی لوله ورودی و خروجی و یک دیواره جداکننده است.
پیشنهاد مطالعه: مقاله 6 فرق بین مخزن پلی اتیلن و مخزن پلی پروپیلن
ساختار سیستم سپتیک
فاضلاب از یک لوله زهکشی اصلی به مخزن اولیه سپتیک تانک وارد می‌شود. این فاضلاب در مخزن می‌ماند تا مواد جامد در قسمت زیرین آن قرار گیرند یا به عبارتی ته‌نشین شوند. هم‌زمان روغن و گریس به سمت بالا شناور می‌شوند.
در این حالت مواد داخل مخزن اولیه، به سه لایه تقسیم شده است. لایه بالایی حاوی روغن، گریس و چربی است. بخش یا لایه زیرین حاوی مواد جامد و لجن است. لایه وسط همان پسابی است که از مخزن اولیه خارج شده و وارد مخزن دوم می‌شود. محفظه‌ها و خروجی T شکل از خروج لجن و روغن از مخزن و حرکت به منطقه تخلیه جلوگیری می‌کند. سپس پساب از مخزن اولیه وارد لوله خروجی و سپس چاه فاضلاب می‌شود.
البته اگر سپتیک تانک به چاه فاضلاب متصل نباشد، مایع در آن ذخیره می‌شود تا زمانی که تخلیه صورت بگیرد.
مزایا و معایب
استفاده از سیستم سپتیک تانک مزایای بسیار زیادی دارد که در این بخش به آن می‌پردازیم.
مزایا
- تصفیه ساده‌تر فاضلاب شهری
- ذخیره و تصفیه فاضلاب مناطق دوردست
- جلوگیری از مسدود شدن چاه‌های فاضلاب
- هزینه کمتر در نصب، نگهداری و تعمیر
- هزینه کمتر در تصفیه
- تصفیه مداوم
- نصب آسان
- طول عمر بالا
- دارای قابلیت جابه‌جایی
- سهولت در تخلیه
- بدون نیاز به مصرف انرژی الکتریکی
- بدون نیاز به تجهیزات متحرک
- بدون نیاز به فضا روی زمین
- مقاوم در برابر خوردگی خاک و مواد اسیدی موجود در آن
- مقاوم در برابر اسیدها، بازها و گازهای ناشی از فرآیند تصفیه
- مقاوم در برابر شکستگی و ترک
- سالم و بهداشتی
- امکان بازگشت آب مخزن به آب‌های زیرزمینی
- جلوگیری از آسیب به آب‌های زیرزمینی
- جلوگیری از آسیب و آلودگی خاک
- کاهش خطر بیماری‌هایی که از طریق آب‌های زیرزمینی آلوده به انسان منتقل می‌شود.
- قابل نصب در هر عمقی از زمین
- آب‌بندی کامل و دقیق
- بدون نیاز به خروج ارز
معایب
در کنار این مزایا، استفاده از سپتیک تانک دارای معایبی نیز هست که لازم است قبل از خرید، آن‌ها را بررسی کنید. این معایب عبارت است از:
- ممکن است بوی بد ایجاد کند.
- در صورت عدم مراقبت ممکن است سرریز اتفاق بیفتد.
- ممکن است مواد آلی و پاتوژن‌ها به آب‌های زیرزمینی نفوذ کنند.
- در صورت نصب یا نگهداری نادرست ممکن است فاضلاب از بدنه یا درزها نشت کند.
- نیاز به لجن زدایی منظم دارد.
- لجن‌ها به‌مرور زمان می‌تواند مشکل‌ساز شود.
- انتقال لجن و مواد سمی و شیمیایی می‌تواند بسیار سخت باشد.
- برای ساختمان‌های پرجمعیت مناسب نیست.
- تمیز کردن مخزن نیاز به تجهیزات و ابزار پیشرفته دارد و نمی‌توان به‌صورت دستی آن را تمیز کرد.
- ریشه درختان می‌تواند به سپتیک تانک آسیب وارد کند.
قیمت سپتیک تانک
قیمت سپتیک تانک مانند هر تانکر دیگری به عوامل متعددی بستگی دارد. برای محاسبه قیمت آن باید پارامترهایی نظیر ابعاد مخزن، مواد اولیه به کار رفته، گرید مواد اولیه، ظرفیت مورد نیاز و مواردی از این دست را در نظر گرفت. در ادامه فهرست کامل این پارامترها را مشاهده می‌کنید.
- ظرفیت مخزن
- متریال و مواد اولیه ساخت
- گرید مواد اولیه
- ضخامت دیواره‌ها
- ابعاد مخزن
- نوع و سایز لوله‌های ورودی و خروجی
- خانگی یا صنعتی بودن مخزن
- تعداد دریچه‌ها
- نحوه نصب
- موقعیت جغرافیایی محل نصب
- سایر قطعات مورد نیاز
البته اگر شما سپتیک تانک را بدون واسطه از تانکر سازی‌ها خریداری کنید، هزینه نهایی به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد.
نحوه نصب و راه‌اندازی سپتیک تانک
برای اجرا و نصب سپتیک تانک لازم است مراحل زیر را دنبال کنید:
- ظرفیت مخزن مورد نیاز خود را با کمک افراد متخصص در این حوزه پیدا کنید.
- با توجه به عواملی که در قیمت تمام شده سپتیک تانک بیان کردیم و نیز مواد اولیه‌ای که معرفی نمودیم، جنس مخزن و مواد اولیه مورد نظر خود را انتخاب کنید.
- فضای مناسبی برای نصب مخزن انتخاب کنید.
- ارتفاع مخزن را برای دفن آن محاسبه کنید و زمین را حفر کنید.
- مخزنی را که از تانکر سازی سفارش داده‌اید در محل حفر شده قرار دهید.
- لوله‌های ورودی و خروجی را متصل کنید.
- لوله‌های هواکش را نصب و تنظیم کنید تا گازهای خطرناک را از سپتیک تانک خارج کند.
- با ریختن خاک روی مخزن، آن را دفن کنید.
به همین سادگی می‌توان این مخزن را نصب و راه‌اندازی کرد.
دستورالعمل نگهداری و استفاده از سپتیک تانک
برای اینکه مخزن همیشه به‌خوبی کار کند لازم است اقداماتی صورت گیرد. این اقدامات مربوط به نگهداری، تخلیه و مواردی از این دست است:
- نگهداری درست از سپتیک تانک به عهده مالک و ساکنین است؛ بنابراین هر دو باید در نگهداری از آن اهتمام ورزند.
- ریختن بیش از حد روغن و چربی، انداختن زباله‌های جامد، ریختن خاک و مواردی از این دست می‌تواند باعث انسداد لوله‌ها و پر شدن سریع‌تر مخزن شود؛ بنابراین از این اقدامات خودداری کنید.
- مواد سفید کننده و ضدعفونی کننده با غلظت بالا، رنگ‌ها، حلال‌ها و مواردی از این دست ممکن است باکتری‌های مورد نیاز مخزن را از بین ببرد و عملکرد سیستم را تحت‌الشعاع قرار دهد.
- در صورتی که مخزن نیاز به تخلیه داشته باشد، باید سریعاً اقدامات لازم را انجام دهید تا سرریز اتفاق نیفتد. معمولاً نیاز است هر 3 تا 5 سال مخزن را تخلیه کنید.
- در هنگام تخلیه از تجهیزات و ابزار استفاده کنید. به هیچ عنوان به‌صورت دستی این کار را انجام ندهید؛ زیرا اولاً از کرامت انسانی به دور است و ثانیاً این کار می‌تواند باعث انتقال بیماری‌های خطرناک و دیگر مسائل بهداشتی شود.
- در هنگام تخلیه مخزن نباید تمامی لجن‌ها را تخلیه کنید؛ زیرا ادامه عملکرد مخزن به آن نیاز دارد و در صورتی که آن‌ها را به‌طور کامل تخلیه کنید، مخزن تحت تأثیر فشار هیدرو استاتیکی، بیضی شکل می‌شود و در مواردی می‌تواند مخزن را روی سطح زمین شناور کند.
- ریشه‌های درختان می‌تواند باعث آسیب به مخزن شوند.
- زمین‌های بازی و ساختمان‌های انبار می‌تواند باعث ایجاد خسارت در مخزن و میدان زهکشی شوند.
- منطقه زهکشی چنانچه با موادی نظیر آسفالت و سنگ‌فرش پوشیده شود، ممکن است به اتصالات مخزن آسیب وارد کند.
- ورود آب باران به داخل سپتیک تانک می‌تواند طی فرآیندهایی عملکرد آن را مختل کند و یا باعث مسدودسازی لوله‌ها شود.
توجه به این نکات کمک می‌کند تا مخزن سالیان طولانی برای شما کار کند؛ بدون اینکه مشکلی به وجود بیاید.
راهکارهای افزایش کارایی
مراقبت و پیروی از دستورالعمل‌های مربوط به نگهداری می‌تواند به شما کمک کند تا طول عمر و کارایی سپتیک تانک را افزایش دهید. در اینجا چند راهکار ساده را بیان می‌کنیم که می‌تواند در کنار دستورالعمل‌های بالا، به شما در افزایش کارایی سیستم‌تان کمک کند.
- حتماً از لوله‌های هدایت کننده گازهای سپتیک تانک استفاده کنید تا گازها را به بالاترین نقطه ساختمان هدایت کند. این کار از انفجار مخزن جلوگیری می‌کند.
- به هیچ عنوان مواد شوینده آنتی باکتریال، آب باران، مواد ضدعفونی کننده و سفید کننده بسیار قوی را در مخزن نریزید؛ زیرا این کار باعث نابودی باکتری‌های مفید درون مخزن می‌شود.
- در کنار مخزن سپتیک تانک درخت نکارید؛ زیرا رشد ریشه‌های آن به‌مرور زمان به مخزن آسیب می‌رساند و باعث سوراخ شدن دیواره‌های آن می‌شود. ریشه درختان حتی می‌تواند بتن و آسفالت را نیز خراب کند.
نگرانی‌های زیست محیطی
هرچند سپتیک تانک کاربردهای بسیاری دارد و می‌توان از آن در بسیاری از موارد استفاده کرد، اما نگرانی‌های زیست محیطی ناشی از آن را نیز نباید نادیده گرفت. این نگرانی‌ها شامل انتشار بوی بد ناشی از تجزیه سولفات‌ها، وجود ترکیبات نیتروژن، آلودگی آب‌های زیرزمینی و مواردی از این دست است. برای جلوگیری از این پدیده‌ها لازم است به تمام نکات مهم هنگام نصب، نگهداری، تخلیه و تعمیر سپتیک تانک توجه نمود. در این صورت می‌توان تا حدودی این موارد را کاهش داد.
جمع‌بندی و سخن پایانی
در این مقاله از تانکر سازی رستاک به بررسی کامل و جامع سپتیک تانک و عملکرد آن پرداختیم. همچنین مزایا و معایب، نحوه نصب و راه‌اندازی، روش‌های نگهداری و راهکارهای افزایش کارایی آن را بررسی نمودیم. اگر شما نیز به یک سپتیک تانک فایبرگلاس، کامپوزیت، فولادی و یا هر نوع دیگری نیاز دارید، می‌توانید با تانکر سازی رستاک تماس بگیرید و مشاوره رایگان نیز دریافت کنید.
